Gabimet në komunikimin joverbal janë përgjithësisht më të pranishme ndër shqiptarët, së paku për tre arsye kryesore:
Së pari, kultura tradicionale shqiptare, edhe e ditëve tona, ka qenë dhe është shumë e pasur me elemente të komunikimit simbolik joverbal. Përvetësimi i kësaj pasurie kulturore kërkon kohë, kualifikim ose së paku një farë trajnimi.
Së dyti, që nga fillimi i viteve ’90 të shekullit XX deri në ditët tona, shqiptarët mund të karakterizohen si komb emigrantësh. Gjatë këtyre viteve ikja e shqiptarëve drejt vendeve të tjera mori pamjen e eksodit. Sipas të dhënave të përpunuara nga strukturat statistikore të specializuara, në vitin 2014 rreth 1.4 milion shqiptarë punonin dhe jetonin si emigrant me status të legalizuar në vendet e tjera.
Tregues të tillë të emigrimit të shqiptarëve bëhen edhe më problematikë së paku për tre arsye kryesore:
1- Një numër i konsiderueshëm shqiptarësh kanë punuar dhe jetuar përgjatë disa viteve si emigrant në vende të tjera dhe janë rikthyer në atdhe, ku u duhet të rikujtojnë ose të mësojnë nga e para modelet e komunikimit, të ndërveprimit simbolik të modifikuar në rrjedhën e viteve.
2- Nuk është i vogël numri i shqiptarëve që punojnë e jetojnë si emigrantë ilegalë në vende të tjera.
3- Është edhe më i madh numri i shqiptarëve, veçanërisht i të rejave dhe të rinjve që e projektojnë të ardhmen e tyre në rrugët plot vështirësi e sfida të emigrimit në vende të tjera, në sisteme kulturore të tjera.
Sfidë e rëndë për emigrantët shqiptarë nuk është vetëm përvetësimi i gjuhës së folur të vendit pritës, por edhe i gjuhës së komunikimit simbolik joverbal.
Përvoja jetësore tregon se, sikurse emigrantët me përkatësi tjetër kombëtare, edhe emigrantët e studentët shqiptarë mund të pësojnë më shpesh shok kulturor kur nuk kuptojnë gjuhën simbolike të vendasve.
Madje, emigrantët e studentët shqiptarë vihen më shpesh në pozitë të vështirë , e deri tragjikomike, nga mosnjohja ose keqkuptimi i gjuhës së simboleve të vendasve, se sa nga mosnjohja e gjuhës së tyre të folur dhe të shkruar.
Kësisoj, shumë shqiptarëve u duhet të përvetësojnë, krahas gjuhës simbolike të kulturës së vet, edhe gjuhën simbolike të një kulture tjetër, në territorin e së cilës ata do të jetojnë dhe do veprojnë me statusin e emigrantit të përkohshëm, të përhershëm ose të studentit.
Së treti, si rrjedhojë e përballjes me sfida të rënda deri në caqet e mbijetesës, në rrjedhën e shumë shekujve, nën trysninë e sistemeve politiko-ekonomike totalitare dhe të trajtimeve ideologjike e propagandistike të skajshme ndër shqiptarët është “instaluar mekanizmi” psikokulturor i shikimit dhe i trajtimit bardhë e zi të çështjeve të ndryshme, veçanërisht të atyre shoqërore.
Zyhdi Dervishi “Lente të ndërveprimit simbolik”
