Tani që zjarret në Greqi lanë pas këtë bilanc të tmerrshëm që po fryhet përditë sikur me qenë kancer, vë re që të paktën ka rënë patetizmi. Në raste fatkeqësish apo vdekjesh, shqiptarinë e zë një patetizëm i madh.
Mendoj se miti i vdekjes është i lidhur pazgjidhshmërisht me qenësinë tonë ilirike mbi këtë tokë. Na vjen nga lashtësia dhe sido që sot jemi krejt ndryshe të zhvilluar, rrënjët na tërheqin fort pas vetes. Vajtimi i Ajkunës është një klithmë që e vë re në çfarëdo morti.
Vajin e burrave në veri na e dëshmoi më së miri Martin Camaj, madje pas vdekjes së vet. Vajtojcat e toskërisë janë kudo, ku ndodh zija. Këngën e Ali Pashait e kemi këngë dasme. Gjëmë në dasëm, ku njerëzit kërcejnë hareshëm vdekjen.
Kjo shpjegon, përse jemi aq të ndjeshëm, (po ngulmoj) patetik, kur ora e keqe ndodh. Jemi ndoshta i vetmi vend në botë që japim drejtpërdrejtë në televizion ceremoni të përcjelljes së fundit, jemi ndoshta të rrallë që filmojmë mortin e njeriut të afërm, që ta shohim si kujtim, ashtu si kemi bërë me lindjen apo martesën.
Në këtë këndvështrim shprehja e dhimbjes për llahtarën e Greqisë është mëse e kuptueshme për shqiptarët, të cilët e përjetojnë vdekjen, po aq fort sa jetën. Kjo shpjegon që në rrjete sociale gjeje me qindra mijëra ngushëllime apo shpallje të këtilla si: “Unë jam Grek!”, “I love Greece”, “Zemra ime është në Greqi” e plot të tjera.
Madje, një shkrim që bëri Ergys Mërtiri u vendos në shtyllën e turpit. Në fakt, Ergysi veç sa u keqkuptua, por kjo vlejti për të nxjerrë në krye që “…nuk thuhen këto gjëra, kur tjetrin e ka prekur një fatkeqësi e madhe.”, apo “…ç’faj kanë njerëzit e pafajshëm se ç’bën politika?”.
Edhe këtu kemi mitin e vdekjes që na udhëheq. Për të vdekurin flitet vetëm mirë. Kjo është një marrëveshje që e kemi të shkruar në gjak, nuk e ka mësuar kush. Nuk ka lidhje me mirësjelljen, por me nevojën për të lëvduar heroin që kësaj here ra në fushën e betejës, pra në vdekje.
Në mes të komenteve të shumta, ato që më bënë më shumë përshtypje, të vetmet që nuk lidhen me mitin, të vetmet që më hapin barkun janë të llojit: “Greqia na ka mbajtur me bukë”, “Fëmijët na i ka rritur Greqia”. “Greqia na bëri njerëz” e kështu me radhë. Që të kuptohemi do më përzihej njësoj, nëse këto fjali do të nisnin me Gjermania, Italia apo Amerika.
Sipas mendimit tim, Greqia nuk ka mbajtur askënd me bukë dhe askujt nuk i ka bërë ndonjë nder të kësaj natyre. Greqia, ashtu si vendet e tjera europiane pritën refugjatët shqiptarë pas viteve ’90 dhe për këtë i duhet thënë “faleminderit” me gjysëm zëri, pasi ato operacionet “fshesa” janë shprehja më e ulët e racizmit që mund të shprehë një shtet më i pasur për fqinjin e tij më të vobektë. Për të tjerat, këta njerëz punuan orë e pa orë, ditë e natë dhe u shpërblyen më pak se grekët apo italianët.
Bënë punët më të vështira dhe e mbajtën vetë veten me bukë. Fëmijët e tyre shkuan në shkollat publike dhe jo në pak raste shkëlqyen. Po në shumë raste grekët nuk i lanë ta mbanin flamurin në parakalimin e shkollës. Atje, ku i lanë u përballën me mërinë smirëzezë të prindërve të tjerë grekë, të cilëve u ndyhej flamuri po ta mbante në dorë një çupë apo djalë shqiptar. Askënd nuk bëri njeri Greqia a Gjermania. Janë ata prindër, ajo familje, ato rrënjë që na kanë bëjnë këta njerëz që jemi sot, të mirë apo të këqinj qofshim.
Perëndimi na mësoi do mënyra më të qytetëruara, por na e mati kokën me pe. Ndaj, ata që thonë këto gjepura e që në festa kërcejnë sirtaki, kanë një problem psikologjik të ngjashëm me Sindromën e Stokholmit, të cilën nuk jam duke e shpjeguar, se ka me u ardh’ hidhët, nëse nuk e njohin.
